نکات مهمی که در یک شب رصدی توجه به آنها اهمیت دارد

نکات مهمی که در یک شب رصدی توجه به آنها اهمیت دارد

در آبی ژرف آسمان پس از غروب، درخشان ترین ستاره ها پدیدار شده اند. تلألو سه ستاره مثلث تابستانی در سمت الرأس آسمان پیداست. چیزی تا تاریکی مطلق و رویارویی با شکوه بی همتای نوار راه شیری نمانده است. تلسکوپ ها و دوربین های دوچشمی آماده شده اند. همه آماده اند تا یک شب رصدی خاطره انگیز را پشت سر بگذارند. در این میان رعایت چند نکته کوچک می تواند این شب رصدی را برای شما به یک شب به یاد ماندنی و پر بار از لحاظ تعداد اجرام رصدی تبدیل کند. در این مقاله سعی دارم تا با زبانی خودمانی (!) به تعدادی از این پندهای رصدی بپردازم:

1- به زیر آسمان تاریک بروید!

مهمترین مسئله در رصد اجرام غیر ستاره ای، آلودگی نوری هست که بدترین تأثیرش روی اجرام کم نور و گسترده است. اهمیت آسمان تاریک برای رصد حتی بیشتر از اندازه تلسکوپه. یه ابزار کوچک در خارج از شهر، بارها بهتر از یه تلسکوپ بزرگ در شهر می تونه اجرامی مثل سحابی های تاریک و کهکشان ها را نمایش بده. اگر در منطقه شهری زندگی می کنین، بهترین راه حل اینه که برای رصد به خارج از شهر برین.

2- به تاریکی عادت کنید.

عادت کردن چشم ها به تاریکی زمان می بره. برای دیدن در تاریکی هم به نور احتیاج دارین. منجمان مدت هاست که از نور قرمز استفاده می کنن، زیرا نور قرمز تأثیر کمتری روی چشم در شب داره. یک کاغذ یا طلق قرمز که روی خروجی نور چراغ قوه های کوچک را می پوشونه، نور قرمز پخش و کم فروغی ایجاد می کنه. در چراغ قوه هایی که سه یا چهار باتری مصرف می کنن، یک لامپ قرمز کوچک نصب کنید. به این ترتیب باتری ها مدت بیشتری هم کار می کنن. لامپ های LED بارها بهتر از چراغ قوه ها با صافی قرمزند. نور قرمزشان خالص تر و سرخ تر است. LED ها جریان بسیار کمتری مصرف می کنن و باتری ها برای چند سال عمر می کنند.

3- یک چشمی باشید!

یک فن جالب برای حفظ عادت به تاریکی اینه که با یه چشم نقشه ها را بخونید و با چشم دیگر رصد کنید. موقع استفاده از نور، چشمی را که با آن رصد می کنید، بپوشونید. برخی از رصدگران برای تاریکی بیشتر پارچه ای سیاه نیز روی سر خودشون می کشن تا تمرکز بیشتری بر تصویر چشمی تلسکوپ داشته باشن.

4- چپ چپ نگاه کنید!

به طور حتم از قبل با این روش آشنایی دارین. توجهتون رو روی چیزی جلب کنید که با امتداد جرمی که می بینید، کمی زاویه داره. در عمل، پیدا کردن این که چه قدر چشمتان را چپ کنید، موضوعی هست که با کمی تمرین کردن آشکار میشه. اگه میزان چپ چپ نگاه کردن کم باشه هیچ مزیتی نداره و اگه زیاد دید خود را از جرم مورد نظر دور کنید، توان تفکیک و قدرت تشخیص جزئیات را از دست میدین.

5- مستقیم نگاه کنید.

یکی از اشتباهات رایج منجمان آماتور اینه که برای دیدن جزئیات هر جرم بدون توجه به ماهیت آن از روش چپ چپ نگاه کردن استفاده می کنند. فراموش نکنید که اگه اجرام نقطه ای مانند ستاره های نه چندان کم نور را رصد می کنید و جزییاتی مانند رنگ یا دوتایی بودن یا تخمین قدر آنها مورد نظر شماست یا اینکه به رصد اجرام سیاره ای و جزئیاتی مانند حلقه های زحل و کمربندهای مشتری می پردازین، نگاه مستقیم کارآمدتر است.

6- چشمی را بلرزانید.

با کمی لرزاندن چشمی تلسکوپ، یک کهکشان یا سحابی بزرگ با روشنایی سطحی نامناسب ناگهان همچون شبحی در تاریکی آشکار می شود؛ در حالی که وقتی لرزشها متوقف بشن، در روشنایی زمینه آسمان محو میشه. ولی در شرایط دیگر به خصوص هنگام رصد اجرام کم نور، خلاف این روش به کار میاد.

7- چشمتان را ثابت نگه دارید.

یک تصویر از جرمی کم فروغ پس از حدود 6 ثانیه در شبکیه چشم تشکیل میشه. توانایی ثابت نگه داشتن چشم، یکی از دلایلی است که سبب میشه رصدگران باتجربه اجرام غیر ستاره ای، بتونن اجرام ژرف آسمان را ببینن؛ اما تازه کارها نه. به همین دلیله که راحتی بدن هنگام رصد به دیدن اجرام تاریک کمک می کنه. خستگی و دردهای عضلانی حرکت چشم را افزایش میدن.

8- نفس عمیق بکشید.

هنگامی که در حال رصد جرم کم نوری در محدوده حد قدر ابزارهایتان هستید، آیا متوجه شدین که دیدن اون 10 یا 15 ثانیه بعد وقتی روشنایی زمینه آسمان کمی خاکستری میشه، سخت تر میشه. دلیلش اینه که شما نفس تون رو نگه می دارین، بدون اینکه به این موضوع توجه کنید. اکسیژن کم توانایی دید در شب رو کاهش میده. بهتره 15 ثانیه قبل از آنکه به رصد جرم کم فروغی برین، نفس عمیق بکشید و هنگام رصد به طور منظم به تنفس ادامه بدین. فقط مواظب باشید بخار دهان شما روی عدسی های چشمی رو نگیره.

9- گرسنه نباشید!

توانایی دید در شب با نیکوتین و کمبود قند خون کاهش پیدا می کنه. پس موقع رصد گرسنه نباشین! همیشه غذای سبکی برای خوردن به همراه داشته باشین. بسیاری از اوقات چند لیوان چای کم رنگ همراه با چند شیرینی کوچک تونسته من رو ساعتها پشت چشمی تلسکوپ میخکوب کنه!

10- عینک آفتابی بزنید!

نگاه کردن در نور زیاد به مدت نسبتاً طولانی، توانایی عادت کردن به تاریکی را برای دو روز کاهش میده! پس در روز و بیرون از محیط منزل عینک بزنین. به خصوص اگه تو این تابستون، کنار دریا رو برای مسافرت در نظر گرفتین. در کنار ساحل دریا این موضوع یه ضرورت پیدا می کنه. دقت کنید که عینک های آفتابی شما به میزان کافی در مقابل پرتوهای فرابنفش خورشید ایمن باشه. اگه از عینک استفاده می کنید، بهتره از شیشه عینک فوتوکرومیک استفاده کنین که شدت نور را کاهش میده و برخی از پرتوهای مضر را صافی میکنه.

11- زیاد نگاه کنید.

پشت تلسکوپ برای دیدن جرم وقت صرف کنین. همیشه کمی بیشتر از دفعه قبل! حوصله داشته باشین. مطمئن باشید که توانایی های رصدی شما با تمرین بهتر میشن. رسیدن به مرز توانایی دید، چیزیه که با صرف زمان به دست میاد. هرچه بیشتر از پشت چشمی جرم را رصد کنید، جزئیات بیشتری رو خواهید دید.

12- هرچه می بیند، رسم کنید.

یکی از مهمتین نکات هنگام مشاهده جرم از پشت چشمی تلسکوپ یا دوربین دوچشمی اینه که شما باید هرچی رو می بینین به تصویر بکشین. لازم نیست که یه اثر هنری به تصویر بکشین! مهم اینه که هرچی رو می بینید، ثبت کنین. بعدش طرح های خودتون رو از جرم مورد نظر با طرح های دوستان تون مقایسه کنید. این موضوع به پیشرفت شما کمک شایانی می کنه. من بیشتر اوقات طرح هایی رو که رسم می کنم حتی با تصاویر تلسکوپ فضایی هابل از جرم مورد نظر مقایسه می کنم. شما هم امتحان کنید! حتماً نتیجه می گیرین.

13- زمان بگیرید.

برای آماتورهای باتجربه تنها شکار جرم مورد نظر مهم نیست، بلکه سرعت عمل نیز نقش اساسی رو ایفا می کنه. هنگام رصد، برای هر جرمی که قصد شکار اون رو دارین وقت تعیین کنید. سعی کنین در مهلت مقرر شده، اون را پیدا کنید. این نکته سرعت عمل شما را افزایش میده. البته فراموش نکنید که زمان اختصاص داده شده به هر جرم با سایر اجرام متفاوت است. برای مثال زمانی رو که برای شکار M77 (کهکشانی سخت رصد! در صورت فلکی قیطس) در نظر می گیرید نباید با زمان اختصاص داده شده به M4 (خوشه کروی که به راحتی با استفاده از ستاره قلب العقرب می توانید آن را بیابید) برابر باشه!

آسمان دلتان صاف و پرستاره باد!

نویسنده : علی پزشکی

منبع آسمان پارس

اقمار منظومه شمسي

قمرهايي که در مدار سياره هاي انگشت شمار منظومه خورشيدي در حرکتند در واقع اجرام ناشناخته اي هستند که اميد يافتن حيات در آنها بسيار بالا بوده و در عين حال ويژگي هاي عجيب در برخي از آنها حيرت دانشمندان را برانگيخته است.

شايد قمرها از نظر ابعاد در برابر سياره ها بسيار کوچکتر به نظر بيايند اما گاهي اوقات از نظر ويژگي و ساختار نسبت به سياره خود به شهرت بالاتري دست پيدا مي کنند. تعداد قمرهاي شناخته شده در منظومه خورشيدي از تعداد سياره هاي شناخته شده بسيار فراتر بوده و به صورت تقريبي به ازاي هر سياره 20 قمر وجود دارد که در عين حال اين کره هاي سنگي از تنوع و گوناگوني بالايي نيز برخوردارند.

در منظومه خورشيدي قمرهاي ناهمواري مانند قمر تايتان وجود دارند که پيچيدگي ساختار آنها با سياره ها برابري مي کند، قمرهايي که مي توانند مقصد آينده انسان براي زندگي باشند. سال 2010 آغاز چهارمين قرني خواهد بود که از کشف چهار قمر سياره مشتري توسط گاليله مي گذرد و به همين دليل نشريه نيوساينتيست به معرفي 10 قمر مرموز منظومه خورشيدي پرداخته است.

جهنم منظومه خورشيدي، Io: اين قمر که به صورت کامل از حفره هاي گوگردي پوشانده شده و تحت تاثير شديد تشعشعات قدرتمند و فعاليتهاي آتشفشاني قوي قرار دارد به جهنمي کوچک در منظومه خورشيدي تبديل شده است. Io يکي از قمرهاي داخلي سياره مشتري به شمار مي رود يکي از آتشفشاني ترين جهانهايي است که تا به حال شناخته شده و ميزان مواد مذابي که از آتشفشانهاي اين قمر به بيرون پرتاب مي شود 100 بار از ميزان مواد مذاب آتشفشانهاي زمين بيشتر است. اين در حالي است که ابعاد اين قمر تنها يک دوازدهم سياره زمين است. سطح اين قمر از درياچه هاي جوشاني از سنگهاي مذاب پوشانده شده است که بزرگترين آنها وسعتي برابر 200 کيلومتر دارد.

گردوي سياه و سفيد، Lapetus: حتي يک نگاه گذرا به قمر سياره زحل مي تواند عجيب بودن آن را نمايان سازد زيرا نيمي از قمر Lapetus به رنگ سياه و نيمي ديگر از آن به رنگ سفيد درخشان است. در عين حال دو قطب اين قمر به شکلي عجيب مسطح بوده و اطراف آن به شدت دچار ضربه و فرورفتگي شده است. حلقه اي برآمده و خاکي مرز استواي اين قمر را مشخص کرده و ظاهري گردو مانند به اين قمر بخشيده است. بخش سياه رنگ اين قمر تنها لايه اي باريک با ضخامتي کمتر از يک متر است که بخش عمده قمر را پوشانده است و بخش سفيد رنگ آن نيز از بخار آب منجمد شده ناشي از بخش سياه رنگ پوشيده شده است. ساختار واقعي اين قمر همچنان مرموز باقي مانده است. جرم کم آن نشان مي دهد 80 درصد اين قمر از يخ و 20 درصد آن از سنگ تشکيل شده است.

اروپا، انسلادوس و تريتون: اين سه قمر مشهور در دسته فعالترين قمرهاي شناخته شده در منظومه خورشيدي به شمار مي روند که در عين حال اميد به يافتن نمونه هاي بسيار کوچکي از حيات در آنها وجود دارد. اروپاي سياره مشتري پوسته اي کاملا يخي دارد اما هسته سنگي آن به واسطه حرارت هاي کشندي گرم مي شود، اين حرارت به واسطه تغييرات کشش گرانشي از جانب مشتري و به واسطه مدار بيضوي کره ماه به وجود مي آيد.

 

ميزان فعاليت در انسلادوس بسيار شديدتر از اروپا است زيرا اين قمر از آبفشانهاي بسيار بزرگي در مناطق قطبي برخوردار است که اين آب فشانها مقادير زيادي يخ و بخار آب را به بالا پرتاب مي کنند که بخشي از اين مواد به شکل برف به سطح قمر باز مي گردند آن را به يکي از سفيدترين اجرام منظومه خورشيدي تبديل مي کنند.

با اين همه قمرهاي منجمد اروپا و انسلادوس با درجه حرارت 100 و 75 کلوين نسبت به قمر تريتون سياره نپتون بهشت منظومه خورشيدي به شمار مي روند زيرا درجه حرارت در اين قمر برابر 40 کلوين يا منفي 230 درجه سلسيوس است. سطح تريتون به صورت کامل از لايه هاي يخي متشکل از آب، نيتروژن و متان پوشيده شده است. با اين همه اين قمر بسيار فعال بوده و از آب فشانهاي متعددي برخوردار بوده و اتمسفر نازک نيتروژني آن عامل ايجاد فصلهاي مختلف در اين قمر است.

قمرهاي بشقاب پرنده اي، پن و اطلس: اکثر قمرهاي منظومه ظاهري کروي و هموار دارند و يا توده اي بزرگ از سنگهاي فضايي هستند. اما قمرهاي پن و اطلس سياره زحل با برامدگي هايي در مرکز يک صفحه وسيع به بشقاب پرنده ها شباهت زيادي دارند. اطلس که نسبت به پن بسيار مسطح تر است قطري برابر 18 کيلومتر دارد و وسعت آن 40 کيلومتر برآورد شده است. شکل عجيب اين قمرها همچنان عامل شگفتي دانشمندان باقي مانده است زيرا چرخش قمرها مي تواند براي ايجاد ظاهري بيضي مانند کافي باشد. برخي گمان مي برند به دليل نزديکي مدار اين دو قمر به مدار زحل ، امکان برخورد قطعات يخي زحل با بخشهاي مرکزي اين دو قمر و تراش دادن آن به شکل کنوني وجود دارد.

قمر سرگردان، Nereid: بر خلاف حرکت آرام قمرها در مدار سياره هاي خود، قمر Nereid سياره نپتون آرامش منظومه را مختل کرده و در مسيري کاملا نامنظم در حرکت است. اين قمر ناشناخته با ابعادي در حد متوسط در يکي از نامتعارف ترين مدارهاي منظومه در حرکت است به شکلي که در بخشي از اين مدارگردي، قمر 9 ميليون کيلومتر از نپتون فاصله مي گيرد و در بخشي ديگر به فاصله 1.4 ميليون کيلومتري آن مي رسد.

تايتان ، نيمه گم شده زمين: شايد بتوان گفت تايتان يکي از عجيب ترين قمرهاي منظومه خورشيدي است زيرا به شکل ترسناکي به زمين شباهت دارد. چهره اي که به تازگي از تايتان آشکار شده است نمايانگر ويژگي هاي اقليمي مشابه زمين است: درياچه ها، تپه ها، غارها، دره هاي منشعب شده ناشي از جريان رودها، سطوح گل آلود و بيابانها از ويژگي هاي ظاهري اين قمر هستند که با زمين مشترکند. در عين حال اتمسفر ضخيم نيتروژني اين قمر غبار، بخار آب و ابرهاي باراني را در خود حفظ مي کند به طوري که به توصيف يکي از دانشمندان اين قمر کاملا به انگلستان شباهت دارد. اين قمر در فاصله اي 10 برابر فاصله زمين تا خورشيد در مدار زحل در حرکت است و به همين دليل حرارت آن در بيشترين حالت به منفي 180 درجه سلسيوس مي رسد. مطالعات جديد نشان مي دهد درياچه هاي اين قمر ترکيبي از 80 درصد اتان و مقاديري پروپان، متان و استيلن است که مي توانند منابع مناسب غذايي براي شکل گيري حيات در اين قمر باشند.

ماه، ناجي زمين: ابعاد بزرگ کره ماه مي تواند ناشي از گذشته منحصر به فرد و منشا آن باشد. قمرها معمولا به دو روش شکل مي گيرند، ترکيب مواد در ابرهاي غبار آلود کيهاني و يا جذب اجرام کيهاني به واسطه کشش گرانشي سياره ها اما ماه زمين تولد متفاوتي داشته است. ماه زماني متولد شده است که بک جرم شبه سياره اي در حدود 4.5 بيليون سال پيش با زمين جوان برخورد کرده است. اين پديده کيهاني به نفع زمين تمام شد زيرا ماه عاملي براي تثبيت گردش محوري سياره زمين شد و يکي از عوامل اصلي تغييرات شديد جوي را از زمين دور کرد.

بزرگترين قمر شناخته شده در منظومه خورشيدي قمر Ganymede سياره مشتري است که قطري برابر پنج هزار و 270 کيلومتر برخوردار بوده و از عطارد و ماه زمين بزرگتر است داشتن ميدان مغناطيسي قدرتمند نشان دهنده وجود هسته فلزي در اين قمر است.

تاکنون در حدود 1701 قمر در منظومه خورشيدي شناخته شده و نامگذاري شده اند با اين حال به دليل اينکه تعريفي دقيق براي کوچکترين ابعادي که يک جرم براي قمر بودن نياز دارد، ارائه نشده است، در صورتي که بتوان هر جرم در حال گردش در مدار سياره ها را قمر ناميد، تعداد قمرهاي موجود در منظومه خورشيدي فراتر از حد تصور خواهد بود.

سطح آرام و صاف دریا را تصور کنید که ناگهان زیردریایی عظیمی از اعماق آب سربرآورد و آن را بشکافد. اتفاق مشابهی نیز در سطح مشتری به وقوع پیوسته و ستونی پرتلاطم در ناحیه استوای جنوبی مشتری، مسیر خود را به جو فوقانی این سیاره باز کرده تا ظهور دوباره کمربند گمشده مشتری را نوید دهد. در این تصویر، قمر گانیمید و سایه آن روی مشتری نیز مشخص است.

سیاره مشتری به نوارهای رنگی موازی سطح آن مشهور است. نوارهای تیره‌رنگ که کمربند نامیده می‌شوند، دمای بالاتری دارند و مربوط به جو داخلی مشتری هستند؛ درحالی‌که نوارهای روشن که ناحیه خوانده می‌شوند، ابرهای بسیار مرتفعی هستند که به خاطر فاصله زیاد از مشتری، دمایشان پایین است.

طی چهارصدسالی که از نخستین رصد سیاره مشتری با تلسکوپ (توسط گالیله) می‌گذرد، تغییر فاحشی در ترتیب این کمربندها و ناحیه‌ها اتفاق نیفتاده بود؛ اما در اردیبهشت امسال بود که کمربند استوای جنوبی مشتری ناگهان ناپدید شد! برخی کارشناسان حدس زدند ابرهای مرتفع سرد، این کمربند را پوشانده‌اند و پس از مدتی، دوباره از مقابل آن کنار می‌روند.

نخستین نشانه‌های بازگشت کمربند گمشده چند ماه قبل  آشکار شد، وقتی منجمان توانستند با تلسکوپ‌های بزرگ، لکه‌ای کوچک را در منطقه کمربند استوای جنوبی تشخیص دهند. پس از گذشت 5 روز، این لکه به قدری بزرگ شد که حتی با تلسکوپ‌های کوچک آماتوری نیز می‌توان آن را تشخیص داد. حال باید منتظر ماند و دید کمربند گمشده چه‌وقت به حالت قبلی خود باز خواهد گشت.

خورشيد گرفتگي 14 دي ماه

در تاريخ 14 دي 1389 مصادف با 4ژانويه سال 2011 ميلادي خورشيد گرفتگي جزئي رخ خواهد  داد. اين پديده در حوالي ساعت يازده و پانزده دقيقه  به وقت زنجان آغاز ميشود و بخشهايي از قرص ماه مقابل قرص خورشيد قرار خواهد گرفت و حدود يكساعت بعد هم پايان مي يابد.

در تصوير زير هم بخشهايي از جهان را كه شاهد اين پديده خواهند بود مشاهده ميكنيد.در اين تصوير زيريك محدوده بيضي شكل از شرق افريقاشروع ميشود و بزرگ و بزرگ تر ميشود و تمام شمال افريقا را در برگرفته و شروع به حركت به سمت خاور ميانه ميكند و از روي ايران رد شده و نهايتا در غرب چين به پايان مي رسد . اين خورشيدگرفتگي از تمام نقاط ايران به صورت جزئي قابل رويت خواهد بود.